Een herziening op het gebied van verpakking en verpakkingsafval

Wist je dat we in Nederland gemiddeld 7 verpakkingen per dag open maken? Dit resulteert erin dat ongeveer 20% van ons afval uit verpakkingen bestaat. Belangrijk dus om hier leidende wetgeving op te geven zodat dit percentage verminderd wordt om zo uiteindelijk het ultieme doel van een circulaire economie in 2050 te halen. In de Europese Unie is wetgeving op dit gebied vastgelegd in de Packaging and Packaging Waste Directive (PPWD). Deze bestaat al sinds 1994 en heeft ondertussen een aantal wijzigingen meegemaakt. Nu is er op 30 november 2022 een wetsvoorstel voor een revisie van de PPWD gepubliceerd. Hierin worden belangrijke veranderingen voorgesteld die in dit blog uitgelegd zullen worden.

In dit artikel:

• Wat en waarom?
• Inhoud van de herziene verpakking en verpakkingsafval regelgeving
• Richtlijn → Verordening
• Focus op de afvalhiërarchie 
• Informatie over de samenstelling van de verpakking
• Vanaf wanneer gaat de nieuwe wetgeving gelden?
• Effecten van nieuwe wetgeving

Packaging and Packaging Waste Directive: wat en waarom?

Wat? 1 set verpakking en verpakkingsafval regels voor alle EU-landen
In 1994 ging de eerste versie van de Packaging and Packaging Waste Directive (PPWD) gelden. Het originele doel van de wetgeving was drievoudig, namelijk: 1) om nationale wetgeving van verschillende lidstaten op het gebied van verpakking meer hetzelfde te maken, 2) om het milieu te beschermen en 3) om de interne Europese markt optimaal te laten werken. 

Over de jaren hebben meerdere revisies van de Richtlijn plaatsgevonden. Bijvoorbeeld in 2018 is meer aandacht gegaan naar ambitieuzere recyclingdoelstellingen voor verpakkingsmateriaal (bijvoorbeeld: uiterlijk eind 2030 moet minimaal 70% van het verpakkingsmateriaal in gewicht gerecycled worden). Echter, de hoofdthema’s zijn de essentiële eisen, recyclingdoelstellingen, verslaglegging, kunststof verpakkingen voor eenmalig gebruik (dit is verschoven naar de Single-Use Plastics Richtlijn), statiegeld en collectieve uitvoering. In Nederland heeft de verpakking Richtlijn uitmonding gekregen in het Besluit beheer verpakkingen 2014. 

De Richtlijn gaat over alle typen verpakking en verpakkingsafval die vrijkomen in de EU. Denk hierbij aan chipsverpakkingen, kartonnen dozen waarin je je bestelling krijgt en het plastic dat om pallets met producten zit in distributiecentra. De wetgeving bepaalt onder andere welke verpakking op de markt gebracht mag worden en zet verpakkingsafvalmanagement en -preventiemaatregelen uit. Bijvoorbeeld door essentiële eisen waar alle verpakkingen aan moeten voldoen in de fabricage en samenstelling. De wetgeving geldt voor de producent of importeur van het verpakte product of de producentenorganisatie.

Waarom? Hoger op de R-ladder komen met verpakkingen
Eind 2019 heeft de EU de Europese Green Deal gelanceerd om klimaatverandering tegen te gaan met als uiteindelijk doel om een 100% circulaire economie te realiseren in 2050. Aangezien verpakkingen zo’n vijfde deel is van het afval dat we genereren, is het belangrijk hier verstandig mee om te gaan om de impact op het milieu zo laag mogelijk te houden. 

Verpakkingsmateriaal is een materiaal-intensieve sector waar een hoog circulairiteitspotentieel is. In 2020 bestond het verpakkingsmateriaal in de EU uit papier en karton (41,2%), plastic (19,5%), glas (19,1%), hout (15,1%) en metaal (5%). In datzelfde jaar werd er in de EU 64,4% hiervan gerecycled, waarmee doelstellingen uit eerdere versies van de PPWD gehaald werden. Echter, er wordt steeds meer verpakkingsmateriaal geproduceerd (bron: Europees Parlement). Daarnaast zijn er te veel verschillen in de regelgeving tussen de lidstaten. Dit zorgt voor verwarring en belemmeringen. Ook is er te veel lege ruimte in verpakkingen. Dit geldt vooral voor de e-commerce bedrijven waar je je producten besteld die vervolgens in een veel te grote doos komen. Als laatste worden er te weinig recyclebare verpakkingen gemaakt, worden er te weinig verpakkingen hergebruikt en wordt er te weinig gerecycled materiaal (recyclaat) toegepast in de verpakkingen. Conclusie: de huidige versie van de Packaging and Packaging Waste Directive werkt niet goed. 

Om bovenstaande problemen aan te pakken zijn de twee overkoepelende doelen van de herziene versie: 1) efficiënte werking van de Europese markt bewerkstelligen, en 2) verlaging van de milieu-impact van verpakkingen. Om een transitie naar de circulaire economie waar te maken is het dus essentieel om de wetgeving gelijk toe te passen in alle lidstaten en de verpakkingen en het verpakkingsmateriaal circulair te maken. Hiermee is het van belang op hogere treden zoals preventie, hergebruik en recycling van de R-ladder te focussen. Dit is precies wat de herziene versie doet.

De cijfers 🎣

Wist je dat de verpakking ongeveer 10% van de impact van een product is? 15% bestaat uit voedselverspilling en het resterende deel wordt veroorzaakt door de productie en transport. (bron: milieucentraal)

Inhoud van de herziene verpakking en verpakkingsafval regelgeving

In het wetsvoorstel zijn verschillende wijzigingen aangedragen die hieronder uitgelegd worden.

Van Richtlijn naar Verordening

De huidige wetgeving betreft een Richtlijn. Echter, de herziene versie geeft een Verordening als type rechtshandeling. Dit betekent dat het een bindende rechtshandeling wordt in plaats van een rechtshandeling die lidstaten zelf met wetgeving in mogen vullen. Het zal dus waarschijnlijk geen Packaging and Packaging Waste Directive (PPWD) meer worden, maar Packaging and Packaging Waste Regulation (PPWR). Voor meer informatie hierover zie je het blog over afvalwetgeving. 

Op deze manier zullen alle lidstaten de verplichtingen uit de verordening tegelijkertijd en op dezelfde manier nakomen. Dit biedt voordelen ten opzichte van een Richtlijn omdat dit stakeholders rechtszekerheid geeft, concurrentieverstoringen geminimaliseerd worden en duidelijke signalen afgegeven worden aan partijen van buiten de EU die producten in de EU willen verhandelen. Kortom, het maakt de EU een gelijk speelveld. Dit betekent voor de verpakkingen bijvoorbeeld dat overal in Europa dezelfde definities gebruikt zullen worden (bijvoorbeeld: een verpakking die recyclebaar is in Nederland is ook recyclebaar in Italië) en overal in de EU zullen dezelfde labels op verpakkingen en afvalbakken gebruikt worden (hierover later in het blog meer).  

Verpakkingen hoger in de afvalhiërarchie krijgen
Zoals gezegd richt de nieuwe versie zich op hogere treden van de R-ladder. Een afgeleide van dit model voor circulariteit is de waste hierarchy, of de afvalhiërarchie. Dit is een tool die in 2008 in de Waste Framework Directive (zie deze pagina en Artikel 4 in Richtlijn 2008/98/EG voor meer informatie) gepubliceerd werd. Deze tool geeft een preferentie volgorde van toepassingen voor afval aan. Preventie heeft de hoogste prioriteit, dan voorbereiding voor hergebruik, recycling, andere nuttige toepassing (bijvoorbeeld energieterugwinning), en als laatste verwijdering. De Afvalhiërarchie zou de belangrijkste leidraad moeten zijn voor de nieuwe versie van de wetgeving, en hier zijn dan ook de nieuwe essentiële eisen op gebaseerd:

• Preventie: over/te veel verpakking en bepaalde stoffen in verpakkingen moet vermeden worden. Bijvoorbeeld, in de nieuwe wetgeving mag het percentage lege ruimte in verzamelverpakkingen en verzendverpakkingen (ook via elektronische handel) niet meer dan 40% zijn (Artikel 21). Daarnaast moeten verpakkingen zo ontworpen worden dat het gewicht en volume zo minimaal mogelijk is (Artikel 9). Betreffende de stoffen in verpakkingen stelt de nieuwe wetgeving een restrictie op de som concentraties van lood, cadmium, kwik, en zeswaardig chroom (Artikel 5).
• Hergebruik en navulling: nieuwe doelstellingen voor de minimale mate van hergebruik van verpakkingen. Bijvoorbeeld, vanaf 1 januari 2030 moet 5% en in 2040 15% van de wijn worden verpakt in herbruikbare verpakkingen. De navulling is niet bedoeld om bij de consumenten thuis plaats te vinden, maar bij de bedrijven. 
• Recycling en het gebruik van gerecycled materiaal: alle verpakkingen moeten recyclebaar zijn in 2030, met stapsgewijze implementatie van maatregelen (Artikel 6). In 2035 moet er recycling op grote schaal plaatsvinden. Daarnaast komen er nieuwe doelstellingen op het gebied van de hoeveelheid gerecycled materiaal in kunststofverpakkingen. Bijvoorbeeld: vanaf 1 januari 2030 moet het kunststofgedeelte in eenmalig bruikbare kunststof drankflessen voor minimaal 30% bestaan uit gerecycled materiaal (Artikel 7). Het wetsvoorstel spreekt ook over een recyclebaarheidsscore van A (gelijk of meer dan 95%) tot en met E (minder dan 70%) om zo de doelen van 2030 en 2035 stapsgewijs te verwezenlijken door het uitfaseren van de lagere recyclebaarheidsscores.  
• Composteren: thee- of koffiezakjes en zakjes, pads en capsules voor koffie en thee (dit waren voorheen geen verpakkingen), stickers op fruit en groenten en zeer lichte plastic draagtassen moeten industrieel composteerbaar zijn. De datum waarop dit behaald moet worden is nog niet vastgelegd (Artikel 8). 
  
  

Wat moet in welke afvalbak? Duidelijkere regels over het weggooien van verpakkingsafval
Tegenwoordig is er vaak nog veel verwarring over welk verpakkingsafval nu in welke afvalbak hoort. Het wetsvoorstel gaat hierop in door wetten toe te voegen om dit makkelijker te maken. Zo wordt het verplicht om een etiket op de verpakking aan te brengen met informatie over de materiaalsamenstelling ervan. Verder moeten verpakkingen worden voorzien van een etiket over de herbruikbaarheid of hervulbaarheid van de verpakking. Om deze informatie uit te breiden is een QR-code of een ander soort digitale gegevensdrager ook verplicht. Hier kunnen consumenten onder andere informatie vinden over de herbruikbaarheid, en de beschikbaarheid van een systeem voor hergebruik en inzamelpunten (Artikel 11). Om verwarring op te helderen over wat in welke afvalbak moet, krijgen de afvalbakken dezelfde labels om optimaal scheiden te realiseren (Artikel 12). In de gehele EU zullen dus dezelfde symbolen gebruikt worden voor het afval. Op het moment verschillen deze symbolen nog per land, provincie en soms zelfs gemeente. Er zijn bijvoorbeeld verschillende kleuren in omloop voor PMD. Dit kan zorgen voor verwarring en daarmee vervuilde stromen. Deze wetgeving heeft als doel dit op te lossen. 

Wanneer gaat de nieuwe regelgeving gelden? 📅

Als er geen vertragingen in het proces worden opgelopen is de verwachting dat eind 2024/begin 2025 de nieuwe Packaging and Packaging Waste Regulation compleet is. Dan zullen de regels 12 maanden na publicatie gaan gelden, dus rond 2026.

Het wetsvoorstel ligt nu bij het Europese Parlement. Die stellen wijzigingen op (amendementen); wat ze willen toevoegen en weghalen. De amendementen die ze willen maken worden dan naar de Raad van de Europese Unie gestuurd. De Raad bekijkt de amendementen en brengt zelf ook wijzigingen in. Als het Parlement en de Raad akkoord zijn, wordt de verordening in werking gesteld. Indien ze het niet met elkaar eens zijn zullen er nog meerdere feedbackrondes plaatsvinden. De ingangsdatum van de nieuwe wetgeving hangt dus af van tot hoe lang het duurt tot de verschillende organen het met elkaar eens zijn. 

De nieuwe wetgeving past een geleidelijke aanscherping toe. Dit betekent dat de regels stapsgewijs aangescherpt zullen worden. Bijvoorbeeld eerst een doel voor 2030, dan voor 2040 enzovoorts.

Praktische tip 🧾

De nieuwe wetten vragen veel meer informatie over de verpakkingen die op de markt worden gebracht dan nu wordt gevraagd. Bijvoorbeeld het producttype, de kleur, het aandeel gerecycled materiaal en de mogelijkheid van hergebruik of refill systeem. Daarom is het ontzettend belangrijk om je hierop voor te bereiden als verpakkingsproducent en importeur. Voor praktische invulling van de PPWR en administratie daaromheen kun je terecht bij de partijen zoals producentenorganisatie Afvalfonds Verpakkingen en Kennisinstituut Duurzaam Verpakken voor tips en andere hulp. Een goed startpunt is deze pagina (tip: bekijk het webinar onderaan de pagina)  

Verwachte effecten van de nieuwe verpakkingsmaatregelen

De Europese Commissie heeft de volgende effecten uitgebracht wanneer de nieuwe regels voor verpakkingen zou gaan gelden:

1. 2040: Algemene afvalreductie van ongeveer 37% in de EU door toegenomen hergebruik en recycling vergeleken met een scenario waarbij de wet niet verandert.
2. 2030: de  uitstoot van broeikasgassen door verpakkingen terugbrengen tot 43 miljoen ton in vergelijking met 66 miljoen ton als de wetgeving niet wordt gewijzigd (deze reductie is ongeveer wat Kroatië in een jaar uitstoot aan broeikasgassen).
3. 2030: Watergebruik verminderen met ongeveer 1,1 miljoen m3.
4. 2030: Kosten voor economie en samenleving door milieuschade verlagen met ongeveer €6,4 miljard vergeleken met het baseline scenario voor 2030.
5. 2030: Creëren van vele nieuwe ‘groene’ banen; alleen al meer dan 600.000 in de hergebruik sector in 2023.

Bron: Europese Commissie 

Meer weten over nieuwe afvalwetgeving?